CorporatieGids Magazine

43 ONAFHANKELIJK MAGAZINE OVER BEDRIJFSVOERING, BOUW EN ONDERHOUD VOOR WONINGCORPORATIES NUMMER 1, 2018 42 WWW.CORPORATIEGIDS.NL S inds 2016 doet Anne onderzoek naar de circulaire economie (CE) bij de TU Delft. Het creëren van een circulaire economie in de gebouwde omgeving noemt ze één van de grootste uitdagingen in de maatschappij. “De huidige onder- zoeken concentreren zich voornamelijk op hoe wij het beste om kunnen gaan met afvalmateriaal. Recycling vormt in het CE-model de buitenste ‘lus’. Echter is één van de belangrijkste principes van de circulaire economie dat we eerst optimaal gebruikmaken van de binnenste lussen. Dit zijn onderhouden, hergebruiken en opknappen om afval zoveel mogelijk te voorkomen.” Bestaande woningvoorraad De afgelopen jaren hebben de TU Delft, AMS (Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions) en enkele industriepartners een ‘proof of principle’ ontwikkeld van twee circulaire componenten: een circulaire keuken en een circulaire cv-ketel. “Onderhoud en renovatie van gebouwen zijn een goede manier om de binnenste lussen van het CE-model beter te gebruiken,” licht Anne toe. “Echter kunnen wij onderhoud en renovatie zelf ook op een circulaire manier uitvoeren. Gebouwen bestaan immers uit verschillende componenten als installaties, keukens en gevels, die bij onderhoud en renovatie kunnen worden vervangen door circulaire componenten. Dit biedt kansen om de bestaande woningvoorraad ‘bottom-up’ circulair te maken zonder dat er een radicale verandering van het systeem noodzakelijk is.” Keuken en cv-ketel Volgens Anne zijn de twee circulaire componenten ontwikkeld met Nederlandse woningcorporaties in het achterhoofd. “Als eigenaren van dertig procent van de Nederlandse woningvoorraad vormen zij een logische eerste doelgroep. In de casus van de circulaire keuken hebben wij samengewerkt met Eigen Haard, Waterweg Wonen, Bribus Keukens, Dirkzwager Groep en AkzoNobel. Bij de circulaire cv-ketel was opnieuw Waterweg Wonen betrokken, samen met Remeha en Feenstra.” Compost In de ontwikkeling van de componenten hebben de onder- zoekers eerst uitgebreid gekeken naar de verschillende ‘keuzes’ in het ontwerp, de keten en het businessmodel. “Een voorbeeld van zo’n keuze in het ontwerp is bijvoorbeeld het materiaal,” legt Anne uit. “In het businessmodel zijn het ‘eigendom’ en de ‘verkoopsom’ voorbeelden van deze para- meters. Voor alle variabelen hebben wij de mogelijke opties in kaart gebracht (zie afbeelding, red.). Door vervolgens de opties op een verantwoorde manier te mixen, hebben wij verschillende varianten ontwikkeld.” Tijdens het onderzoek zijn verschillende varianten ontwikkeld die op hun eigen manier allemaal circulair zijn. “De biodegra- deerbare ‘Green Kitchen’ kan bijvoorbeeld na tien jaar volledig worden gecomposteerd. Een ander voorbeeld is terugneemt. De extra modules en stijlpakketten worden via een lokale dealer rechtstreeks bij de huurder aangeboden via verschillende financiële constructies, zoals huur, verkoop met statiegeldregeling en pay-per-use. Ook zamelt de dealer de modules en stijlpakketten na de gebruiksperiode weer in. Vervolgens worden deze gesorteerd om her-verkocht, opgeknapt, of teruggestuurd te worden naar de producent. Eenmaal terug bij de producent worden de producten opgeknapt, gereviseerd of ontmanteld en gerecycled.” CE-ketel De circulaire cv-ketel – ofwel de CE-ketel – bestaat uit een modulaire klimaatinstallatie waarbij een verwarmingsproduct eenvoudig en snel kan worden aangesloten en afgekoppeld. “De verbinding tussen de klimaatinstallatie en het verwar- mingsproduct wordt gemaakt in een gestandaardiseerd ‘plug-and-play’-station. Doordat het verwarmingsproduct gemakkelijk kan worden veranderd – bijvoorbeeld een cv-ketel verwisselen voor een warmtepomp – wordt het systeem aanpasbaar gemaakt aan verschillende gastransitie scenario’s.” “Op korte termijn kunnen bestaande cv-ketels circulair worden gebruikt door te focussen op de levensduur van de onder- delen in plaats van de gehele ketel. Door daarnaast sensoren toe te voegen die live de conditie monitoren, kan onderhoud en hergebruik efficiënter worden ingericht. Op de lange termijn moet een nieuwe CE-ketel worden ontwikkeld die verlengen van levensduur en reparatie, opknappen en recyclen makkelijker maakt.” Plug-and-play Het klimaatservicebedrijf is de kernpartner in deze keten, vertelt Anne. “Zij bieden de klimaatinstallatie met ‘plug-and- play’-station aan bij woningcorporaties. Wederom met de de ‘3D CV’. In deze futuristische variant wordt de cv-ketel deels in 3D geprint, waarbij gebruik wordt gemaakt van duurzame energie en hoogwaardig te recyclen plastics en metalen. Vervangende onderdelen worden gewoon in een lokale ‘3D-print shop’ geprint.” Dockingstation Samen met partners zijn de meest ideale en haalbare varianten geselecteerd en verder uitgewerkt. Voor de circulaire keuken betekende dat een ‘plug-and-use’-principe, waar een dockingstation tegen de muur gebruikt wordt om modules makkelijk in- en uit te kunnen wisselen, te repareren en te hergebruiken. “De modules zijn zelf ook weer opgedeeld in een houten frame met een lange levensduur waaraan ‘functie modules’ – circulaire, energie-efficiënte keuken- apparatuur – en ‘stijlpakketten’ – zoals fronten, aanrecht en handgrepen – eenvoudig kunnen worden bevestigd.” “Voor de corporatie is een standaard keuken ontwikkeld met een wasbak, grijs waterreservoir, een aanrecht van één meter tachtig, een afval recycle module en kastruimte. Met de opname van de afval recycle module willen wij aangeven dat ook het minimaliseren van energiegebruik, voedselverspilling en afval in de keuken als uitgangspunt mee is genomen. Om de keuken niet alleen in de productie, maar ook in het gebruik circulair te maken. Van de circulaire keuken zal komend jaar een prototype worden gemaakt, waaruit door kan worden ontwikkeld naar een pilotproject,” vertelt Anne. Kernpartner De keukenproducent is de kernpartner in de keten, vertelt Anne. “Zij leveren het dockingstation en de basismodule aan de woningcorporatie onder de overeenkomst dat de producent de producten onderhoudt en bij ‘end-of-life’ afspraak dat ze aan het einde van het leven de producten terugnemen. Ze bieden ook het gebruik van een verwarmings- product aan via een ‘all inclusive’ pakket. Hierin zit een bepaald aantal jaar aan warmte met bepaalde prestatiegarantie, bijvoorbeeld op het gebied van energie-efficiëntie, service of circulaire KPI’s. Daarnaast bevat het pakket servicevoor- waarden voor onderhoud en reparaties.” “Dit soort pakketten moeten woningcorporaties niet alleen ontzorgen, maar stimuleren tegelijkertijd de klimaatservice- bedrijven om hun ketels en onderdelen zo efficiënt mogelijk te gebruiken en onderhoud efficiënt in te richten. Daarnaast initieert het klimaatservicebedrijf – in samenwerking met het magazijn en producenten van verwarmingsproducten – de teruglussen in de keten. Het huidige retourmagazijn wordt omgevormd tot ‘terug-fabriek’ van waaruit reparatie, her- gebruik, opknappen, reviseren en recyclen van de klimaat- installatie en verwarmingsproducten kan worden geïnitieerd.” Voorbeelden Anne vertelt dat ze met haar onderzoeksteam verder naar oplossingen wil zoeken om de bestaande woningvoorraad circulair te maken. “We kijken bijvoorbeeld met corporaties naar oplossingen voor circulaire renovatie en assetmanage- ment. Ook zullen we de komende jaren, in samenwerking met corporaties en de markt, specifiek oplossingen gaan ontwikkelen voor de circulaire renovatie en verbetering van de woningvoorraad uit de jaren 70 en 80. Uiteindelijk hopen we dat wij, via een paar gerichte ‘proof of concepts’ en pilotprojecten, snel kunnen toewerken naar grootschalige toepassing in de bouwsector en om zo tot een circulair gebouwde omgeving te komen.” Verschillende circulaire keukens en ketels Circulaire keuken met dockingstation Circulaire cv-ketel Anne van Stijn